Tình trạng chậm tiến độ kéo dài và vận hành thiếu ổn định của hàng loạt dự án nguồn đã đưa cả nước lâm vào tình trạng thiếu điện nghiêm trọng vào mùa khô mấy năm qua. Nguyên nhân chính là do sự yếu kém của nhà thầu EPC.

Ông Trần Viết Ngãi

 
Trao đổi với phóng viên về vấn đề này, ông Trần Viết Ngãi, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA) khẳng định: Muốn đẩy nhanh  tiến độ và nâng cao chất lượng dự án năng lượng cần thực hiện 3 yếu tố cơ bản: Hạn chế các nhà thầu EPC kém chất lượng; Không coi giá dự thầu là yếu tố quyết định để chọn thầu EPC;  Tích cực phát huy hiệu quả đầu tư trực tiếp nước ngoài…

  PV: Ông đánh giá thế nào về việc hàng loạt dự án nguồn bị chậm tiến độ thời gian qua?

Ông Trần Viết Ngãi: Kết quả đánh giá việc triển khai các dự án điện trong Quy hoạch Điện VI cho  thấy, các dự án nguồn chỉ đạt khoảng 60% kế hoạch. Hầu hết các dự án do nhà thầu Trung Quốc làm tổng thầu bị chậm tiến độ từ 1-3 năm hoặc hơn. Điển hình là các dự án: nhiệt điện Hải Phòng 1, Hải Phòng 2, Cẩm Phả 1, Cẩm Phả 2, Quảng Ninh 1, Quảng Ninh 2, Mạo Khê, Thái Nguyên, Vĩnh Tân 2, Duyên Hải 1… Nguyên nhân là do các nhà thầu năng lực yếu, kinh nghiệm kém, không thu xếp được tài chính, không thực hiện được các cam kết với chủ đầu tư. Ước tính hiện nay có tới 70-80% các gói thầu xây lắp trên cả nước thực hiện theo phương thức EPC đã thuộc về các công ty Trung Quốc, trong đó các dự án năng lượng chiếm phần lớn. Không chỉ yếu kém trong giai đoạn triển khai dự án mà cả đến giai đoạn vận hành sau này cũng bộc lộ nhiều bất cập. Đó là công nghệ và các tiêu chuẩn áp dụng của Trung Quốc không tiên tiến, thiết bị thường gặp nhiều lỗi kỹ thuật, sự cố trong quá trình vận hành.

PV: Việc các nhà thầu Việt Nam bị thua ngay trên sân nhà phải chăng do năng lực quá kém?

Ông Trần Viết Ngãi: Nguyên nhân cơ bản là cơ chế đấu thấu của Việt Nam thường đặt tiêu chí giá rẻ lên hàng đầu, mà giá rẻ là thế mạnh của các nhà thầu Trung Quốc. Thực tế, nhiều nhà thầu bỏ giá rẻ để trúng thầu rồi sau đó lại tìm lý do phát sinh thêm một số hạng mục khiến giá thành của gói thầu bị đẩy lên, thậm chí còn cao hơn cả giá của những nhà thầu bị loại lúc đầu. Lúc này chủ đầu tư rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan nên phải chấp nhận.

Ở Việt Nam, không ít những nhà thầu như LiLama hay Sông Đà rất có năng lực vẫn phải làm thầu phụ cho nhà thầu quốc tế yếu hơn mình. Chính những quy định pháp lý chưa phù hợp là một trong những yếu tố cản trở khả năng cạnh tranh của nhà thầu Việt. Ví dụ: Công ty Công nghiệp nặng Doosan Vina có nhà máy tại Khu kinh tế Dung Quất đang tạo công ăn việc làm cho trên 2.000 lao động, đem lại nguồn thu hàng trăm tỷ đồng/năm cho tỉnh Quảng Ngãi. Hiện công ty đang sản xuất các sản phẩm công nghiệp nặng bao gồm nồi hơi cho các nhà máy nhiệt điện. Doosan Vina hoạt động với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Công ty Công nghiệp nặng Doosan tại Hàn Quốc và hệ thống hợp tác toàn cầu của Tập đoàn (bao gồm: Công ty Doosan Bobcock tại Anh chuyên về thiết kế nồi hơi và Công ty Skoda tại Cộng hòa Séc chuyên về sản xuất tua-bin). Đây cũng là 2 công ty nằm trong số ít các tập đoàn nắm giữ bản quyền công nghệ ngành của thế giới hiện nay, trong đó có ngành chế tạo các thiết bị cho nhà máy nhiệt điện. Đặc biệt, Doosan Vina hiện đang đóng vai trò rất quan trọng trong chương trình của Chính phủ về nghiên cứu, thiết kế và chế tạo trong nước thiết bị nhà máy nhiệt điện chạy than (Quỳnh Lập 1). Dự án này sẽ góp phần nâng cao năng lực sản xuất sản phẩm cơ khí trong nước, giúp Tổng công ty Lắp máy Việt Nam, Viện Ngiên cứu Cơ khí và các doanh nghiệp trong nước nghiên cứu, thiết kế, chế tạo thiết bị, tiến dần tới làm chủ công nghệ, sản xuất thiết bị cho các nhà máy kỹ thuật cao. Đây cũng là biện pháp hữu hiệu giúp Việt Nam giảm nhập siêu những năm tới. Tuy nhiên, dù đã đầu tư 300 triệu USD ở Dung Quất sản xuất thiết bị lò hơi và cầu trục nhưng Doosan vẫn rất khó chen vào được các gói thầu.

Công ty CP chế tạo thiết bị điện Đông Anh – đơn vị duy nhất đã sản xuất được máy biến áp 500kV cũng rất vướng vì theo quy định, những dự án của ngành điện sử dụng vốn vay nước ngoài thì công ty không được tham gia đấu thầu. Vì vậy, ở nhiều dự án, dù giá sản phẩm của công ty chỉ bằng 80% giá của các “đối thủ” quốc tế, chất lượng không thua kém nhưng vẫn không được xét trúng thầu.

PV: Theo ông, cần tháo gỡ vấn đề này như thế nào?

Ông Trần Viết Ngãi: Tôi cho rằng, để đẩy nhanh tiến độ, nâng cao chất lượng dự án, không nên coi giá dự thầu là tiêu chí quyết định trong việc trao hợp đồng EPC. Chính phủ cần chú trọng ưu tiên các vấn đề như chất lượng, tiến độ, tổng chi phí (bao gồm dịch vụ sau bán hàng, mức độ tiên tiến của công nghệ và khả năng chuyển giao công nghệ cho lao động trong nước). Bên cạnh đó, các cơ chế, chính sách ưu đãi cần được áp dụng để tạo cơ hội cho các nhà thầu Việt Nam và các nhà đầu tư nước ngoài có cơ sở sản xuất, chế tạo thiết bị năng lượng tại Việt Nam. Nếu tiếp tục kéo dài cơ chế chọn nhà thầu như hiện nay, doanh nghiệp trong nước không thể thắng thầu, nền kinh tế sẽ lãng phí một nguồn lực lớn từ các doanh nghiệp trong nước đã được đầu tư bài bản, có công nghệ hiện đại.

Chính phủ cần có cơ chế để các doanh nghiệp cơ khí trong nước được làm những gói thầu nhỏ. Các chủ đầu tư Việt Nam như EVN, PVN, Vinacomin cần chủ động tách các hạng mục công việc trong một dự án lớn thành các gói độc lập nhỏ phù hợp với năng lực sản xuất trong nước. Điều đó không chỉ giải quyết công ăn việc làm mà còn góp phần giảm nhập siêu cho đất nước. Tất nhiên, để được tin tưởng, các doanh nghiệp cơ khí trong nước cũng cần phấn đấu hơn nữa để đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập.

PV: Có nghĩa là cần sửa đổi, bổ sung Luật Đấu thầu, thưa ông?

Ông Trần Viết Ngãi: Đúng thế. Điểm vướng lớn nhất là trong quy định hiện nay, các nhà thầu có tiêu chí kỹ thuật đạt 70 – 80% thì ai trả giá thấp hơn được chọn thầu. Điều đó khiến cho nhà thầu có điểm kỹ thuật 100% nhưng bỏ thầu giá cao hơn sẽ phải thua nhà thầu có điểm kỹ thuật 70%. Những yêu cầu quá thấp sẽ làm tăng rủi ro trong thực hiện hợp đồng. Mặt khác, lại có những quy định ưu tiên lựa chọn thiết bị công nghệ hiện đại, đạt tiêu chuẩn, có số năm kinh nghiệm nhất định chỉ quốc tế mới đáp ứng được. Những tiêu chí dự thầu quá cao cũng là yếu tố cản đường những công ty mới, những nhân tố mới trong nước khiến công ty nước ngoài luôn thắng thầu.

Thực tế, VEA đã nhiều lần kiến nghị với Nhà nước về sự cần thiết phải bổ sung và sửa đổi một số quy định hiện hành về đấu thầu để cho phép các chủ đầu tư (đặc biệt là các chủ dự án có sử dụng nguồn vốn Nhà nước) lựa chọn các thiết bị chất lượng cao, các nhà thầu EPC có kinh nghiệm từ các nước công nghiệp phát triển như: G7, Nhật Bản, Hàn Quốc… Sửa đổi quy định về hồ sơ mời thầu bằng cách đưa hệ số tính điểm về xuất xứ thiết bị vào để xét thầu. Cần quy định cụ thể về chính sách, quy chế định hướng lựa chọn thiết bị công nghệ nhập khẩu, nhất là về cấp độ tiên tiến và hiện đại của công nghệ. Trong một số trường hợp đặc biệt, các chủ đầu tư được phép chỉ định trực tiếp nhà thiết kế chế tạo thiết bị, nhà thầu EPC và các tư vấn khi đã biết rõ năng lực, kinh nghiệm và khả năng tài chính của họ.’

PV: Xin chân thành cảm ơn ông!

Theo Trang tin điện tử ngành điện